Tien jaar na Lehman: het vertrouwen in banken is nog niet hersteld (2024)

© Getty Images

RTL

Toen Lehman Brothers in 2008 omviel, trok het banken en financiële instellingen wereldwijd met zich mee. In Nederland moeten Fortis/ABN Amro, ING, SNS en Aegon worden gered met miljarden overheidssteun. Ze laten vallen zou een te groot risico zijn geweest voor de Nederlandse economie.

Schuld werd bij bankiers gelegd

Tegenover dat enorme kapitaalstonden wel eisen. Regelgeving werd aangescherpt. Banken moesten grotere buffers gaan aanhouden,het toezicht op banken werd verscherpt en er werd ingegrepen in het risicomanagement van banken.

De schuld van de crisis werd bij bankiers neergelegd. Zij stelden het grote geld voor het belang van hun klanten. Het waren de bankiers die onverantwoorde financiële constructies aangingen, een excessief bonusbeleid voerden waarmee risico's werden beloonden uiteindelijk de controle over ingewikkelde financiële producten kwijtraakten.

Twee jaar na het uitbreken van die bankencrisis en de daarop volgende financiële en economische crisis concludeerde de Rabobank in een bericht over het veranderende bankenlandschap(pdf): "De 'koorts'is gezakt en het vertrouwen in de economie en de banken keert terug."

'Grenzen worden nog steeds opgezocht'

En: "Banken zullen verder gerichte campagnes voeren om het vertrouwen van klanten terug te winnen. Ze hebben immers de belofte gedaan om meer aandacht en waarde aan klanten in plaats van aandeelhouderswaarde te leveren. Dit is wellicht de belangrijkste positieve boodschap uit de crisis."

Het bewustzijnonder bankiers dat het anders moet is er zeker, zegt Harald Benink, hoogleraar bankwezen en financiering aan de Tilburg University. Banken zijn transparanter geworden, verkopen producten die niet te complex zijn. Er is wel een maar. "Er zijn nog steeds incidenten, sommige bankiers zoeken nog steeds de grenzen op."

Als voorbeeld noemt hij de Libor-fraude waarbij verschillende bankiers, waaronder die van de Rabobank, belangrijke internationale rentetarieven beïnvloedden. Andere post-Lehman-incidentenzijnde nog steeds voortdurende woekerpolisaffaire,het derivatendrama voor het mkb en controversiële beloningen voor de bankentop.

"Hoge normen van integriteit zijn belangrijk voor de bank en het vertrouwen daarin", zegt Benink. Kennelijk zijn er toch nog altijd mensen die in de verleiding komen, de grenzen opzoeken en van geld nog meer geld willen maken. "Hebzucht, maar dat is wel menselijk."

'RvC is de zwakke schakel'

Sylvester Eijffinger is hoogleraar financiēle economie aan de Tilburg University. Hij was ook lid van de Commissie Maas die in 2009 met aanbevelingen kwam (pdf) ter verbetering van het functioneren van de Nederlandse bancaire sector. Banken kunnen, en moeten, zelf wat doen aan dat vertrouwen en dat begint volgens hem bij de controlemechanismen.

Banken, zo vertelt hij, werken met het 'three lines of defense'-model. De eerste bestaat uit de Raad van Bestuur, dat onder toezicht staat van de tweede lijn: de Raad van Commissarissen. De derde bestaat uit externe partijen, in Nederland toezichthouders AFM en De Nederlandsche Bank. "De RvC is de zwakke schakel. Daar zitten niet altijd de geschikte mensen met de juiste kennis."

Niet buigen voor bankentop

Hij benadrukt hoe belangrijk die deskundigheid is. "Anders kun je geen goede beoordeling maken."Een rechte rug is daarnaast een vereiste, zegt hij. "Je moet niet buigen voor de bankentop. Als je dingen vindt die niet kunnen, dan moet je dat zeggen."

Volgens Benink is er een voortdurend spanningsveld voor banken tussen het centraal stellen van die klant enerzijds en het groter worden en geld verdienen anderzijds. Hij verwijst naar de recente schikking van 775 miljoen die ING trof met het Openbaar Ministerie in een zaak rond witwaspraktijken. 'Business over compliance'werd er gezegd: zaken gaan boven de regels.

Grotere buffers aanleggen

Wat bankenzouden moeten doen, zegt Benink, is hun kapitaalbuffers (eigen vermogen) verhogen. Nu ligt dat op 5 procent van het balanstotaal. "Dat is veel te weinig. Tien procent zou een begin zijn."

Want, zegt de hoogleraar, als er straks weer een grote financiële crisis is dan moeten overheden opnieuwbijspringen en banken redden. "Dat weten die banken en daarom durven ze nog steeds risico’s te nemen."En dat is niet goed voor het vertrouwen.

Geld van de belastingbetaler

Het probleem van het redden van bankengaat volgens hem veel verder dan hetgeld dat de belastingbetaler uiteindelijk betaalt om de instellingen overeind te houden. "In 2009 zou de Nederlandse economie met 2 procent groeien, door de financiële crisis en daarop volgende economisch crisis werd dat -4 procent." En dat heeft ons allemaal geraakt.

Eijffinger pleit daarnaast voor het geleidelijk verhogen van de rente door de Europese Centrale Bank. "Dat moet wel echt heel geleidelijk gaan want als het eb wordt, zie je ineens wie er een zwembroek aan heeft en wie niet."

Politieke gevolgen

Als het vertrouwen niet herstelt, dan zijn er naast financiële gevolgen ook politieke gevolgen. "De bankencrisis en de rol van overheden daarbij hebben er mede voor gezorgd dat het populisme verder groeide."

Kortom, het financiële systeem is fragiel. En een nieuwe grotecrisis ligt volgens Benink, maar ook volgens mensen als Jean-Claude Trichet, tussen 2003 en 2011 president van de Europese Centrale Bank, op de loer. Met name vanwege de hoge schulden die bedrijven maar ook particulieren hebben. Tien jaar na Lehman noemt hij de situatie weer 'heel zorgelijk'.

Lees meer over